Темекі тарту – бүкіл әлемде кең тараған зиянды әдеттердің бірі. Алғашында шылым шегетін адам осы әдет арқылы жеңілдікке, тыныштыққа бөленгендей көрінгенімен, уақыт өте келе ағзасы уланып, оның соңы түрлі ауруларға әкеледі. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша, жыл сайын темекіден шамамен сегіз миллионға жуық адам көз жұмады. Оның ішінде бір миллионнан астамы – өзі темекі тартпай, бірақ өзгелердің түтініне еріксіз уланып жүргендер. Бұл фактілер темекінің тек жеке адамға ғана емес, тұтас қоғамға қауіп төндіретінін көрсетеді.
ТЕМЕКІНІҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ УЛЫ ЗАТТАР
Темекі түтінінде төрт мыңнан астам химиялық қосылыс бар. Оның ішінде никотин, смола, көміртек тотығы, аммиак, формальдегид, кадмий, мышьяк секілді жүздеген улы заттар бар.
- Никотин – тәуелділіктің негізгі себебі. Ол жүйке жүйесін улап, адамды қайта-қайта темекі тартуға итермелейді.
- Смола – өкпенің ішкі бетін жабатын қара түсті тұнба. Ол тыныс алу жолдарын бітеп, қатерлі ісікке себеп болады.
- Көміртек тотығы – қанның оттегін тасымалдау қабілетін әлсіретеді. Нәтижесінде жүрек пен ми оттегісіз қалады.
ДЕНСАУЛЫҚҚА ЗИЯНЫ
Темекі тартудың ең ауыр салдары – денсаулықтың ақырындап бұзылуы.
- Өкпе аурулары: темекі шегушілер арасында өкпе обыры, созылмалы бронхит пен эмфизема ең жиі кездеседі. Әсіресе, өкпенің қатерлі ісігіне шалдығу ықтималдығы темекі тартпайтындарға қарағанда ондаған есе жоғары.
- Жүрек-қан тамырлары аурулары: темекі жүрек соғу жиілігін арттырып, қан қысымын көтереді. Бұл инфаркт пен инсультке алып келеді.
- Ас қорыту жүйесі: асқазан жарасы мен он екі елі ішек жарасының пайда болуына ықпал етеді.
- Тері мен сыртқы келбет: темекі тарту теріні сарғайтып, әжімді ерте түсіреді, тістерді бүлдіреді, демнің иісін нашарлатады.
- Жыныстық денсаулық: ерлерде потенция әлсірейді, әйелдерде бедеулік қаупі артады. Темекі шеккен аналардың жаңа туған нәрестелері жиі әлсіз, аурушаң болып туады.
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТӘУЕЛДІЛІК
Темекі – тек физикалық емес, психологиялық тұрғыдан да тәуелділік туғызатын әдет. Адам темекіні тыныштандыру құралы деп ойлайды. Шын мәнінде ол жүйке жүйесін уақытша алдап, кейін мазасыздықты одан да күшейтеді. Көптеген адамдар темекіні тастағысы келгенімен, никотинге тәуелділік оларды қайта-қайта сол әдетке оралтады. Бұл – ерік-жігерді әлсіретіп, адамды өзін-өзі басқарудан айырады.
ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЗИЯН
Темекінің кесірінен тек адам денсаулығы ғана емес, қоғам да зардап шегеді.
- Пассивті шегу: темекі түтініне еріксіз тап болатын балалар мен ересектердің денсаулығы нашарлайды. Бұл әсіресе баланың өкпесіне, иммундық жүйесіне қатты зиян.
- Қаржылық шығын: темекіге кеткен ақша отбасылық бюджеттің босқа ысырабы. Ал мемлекеттің денсаулық сақтау саласы темекіден туындайтын ауруларды емдеуге миллиардтаған қаржы жұмсайды.
- Еңбек өнімділігі: темекі тартатын адамдар жиі ауырады, жұмыс уақытын темекі шегуге босқа жұмсайды.
ЖАСТАР АРАСЫНДАҒЫ ҚАУІП
Жасөспірімдер үшін темекі ерекше қауіпті. Өйткені олардың ағзасы әлі толық дамымаған. Бір рет қызық көріп тартқан темекі уақыт өте келе тұрақты әдетке айналады. Темекіні ерте бастаған адамның болашақта түрлі ауруларға шалдығу қаупі жоғары болады. Сонымен қатар, темекі жасөспірімнің спорттағы жетістіктерін тежейді, ойлау қабілетін әлсіретеді, өмір сапасын төмендетеді.
ТЕМЕКІДЕН БАС ТАРТУДЫҢ ПАЙДАСЫ
Темекіні кез келген жаста тастауға болады және оның пайдасы бірден байқалады.
- Алғашқы 20 минут ішінде қан қысымы мен жүрек соғысы қалпына келеді.
- Бірнеше күннен кейін иіс сезу мен дәм сезу қабілеті жақсарады.
- Бірнеше айдан соң өкпе жұмыс істеуі жеңілдейді, жөтел азаяды.
- Бірнеше жылдан кейін жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупі айтарлықтай төмендейді.
Темекіні тастаған адам өмірінің сапасын арттырып қана қоймай, айналасындағылардың да денсаулығын қорғайды.
Темекі тарту әдет емес, бұл – қауіпті тәуелділік. Ол адам ағзасын улап қана қоймай, отбасына, қоғамға, экономикаға зиянын тигізеді. Әлем ғалымдарының айтуынша, темекіні тастау – өлім қаупін азайтудың ең тиімді жолы. Сондықтан әрбір адам өз денсаулығы мен болашағы үшін темекіге «жоқ» деп айтуы қажет.
Темекіден бас тарту – өзіңе жасалған ең үлкен жақсылық, ал темекісіз өмір – таза ауа, мықты денсаулық пен жарқын болашақтың кепілі.